Als gevolg van het coronavirus hebben zorgaanbieders te maken met een nijpend tekort aan beschermingsmiddelen zoals mondkapjes, handschoenen en desinfecterende zeep. Dit tekort wordt veroorzaakt door een veel grotere vraag naar beschermingsmiddelen vanuit de zorg én vanuit particulieren. Daarnaast zijn er productieproblemen als gevolg van het coronavirus. Het tekort leidt tot grote problemen voor de veiligheid en continuïteit van de zorg. Zo moeten sommige huisartsen nu al noodgedwongen onbeschermd patiënten zien. Naast een tekort aan medisch beschermingsmateriaal kunnen tekorten ontstaan aan beademingsapparatuur en ic-faciliteiten, waardoor zorgverleners voor duivelse dilemma’s komen te staan zoals in Italië het geval is.
Het ministerie van VWS overlegt met zorgverzekeraars, ziekenhuizen, huisartsen, fabrikanten en andere betrokkenen om de dreigende tekorten tegen te gaan. Wij zetten de mogelijkheden om de beschikbaarheid van deze beschermingsmiddelen op peil te houden vanuit juridisch perspectief op een rij.
Noodwetten van stal?
Het ministerie van VWS neemt maatregelen om tekorten aan beschermingsmiddelen te voorkomen dan wel op te heffen. Zo verdeelt de GGD momenteel in samenspraak met de fabrikanten de voorraden over verschillende zorgaanbieders. Ook neemt Nederland deel aan een versnelde Europese aanbestedingsprocedure, waar naast Nederland nog 19 andere lidstaten aan meedoen. De aanbestedingsprocedure moet de lidstaten gelijke toegang geven tot persoonlijke beschermingsmiddelen om eventuele tekorten tot een minimum te beperken. De contracten worden op zijn vroegst begin april ondertekend. Wat kan Nederland in de tussentijd nog meer doen?
Nederland beschikt over noodwetgeving. Dit zijn wetten die slechts in uitzonderlijke en buitengewone omstandigheden toegepast kunnen worden. De noodwetten, zoals de Distributiewet en de Vorderingswet, worden dan ook niet vaak van stal gehaald. Zo is de Distributiewet ingezet tijdens de Tweede Wereldoorlog en voor het laatst tijdens de oliecrisis van 1973 - benzine ging toen op de bon. De noodwetten worden van kracht bij Koninklijk Besluit op voordracht van de minister-president. De medewerking van het parlement is daarbij vereist.
Bevoorrading en productie in eigen hand nemen
De minister van Economische Zaken heeft op grond van de Distributiewet de mogelijkheid om voorwerpen aan te wijzen – bijvoorbeeld mondkapjes – en die te kwalificeren als distributiegoederen. De minister kan iedereen die deze distributiegoederen voorhanden of in voorraad heeft, verplichten opgave te doen van de aard, hoeveelheid en plaats van deze goederen. De goederen kunnen vervolgens worden verdeeld via een door de minister op te stellen distributieregeling.
Een tweede grondslag biedt de Vorderingswet. Op grond van deze wet kan de minister van VWS het eigendomsrecht op- of een recht tot gebruik van zaken vorderen.
Het is dus denkbaar dat de ministers voorraden in beslag nemen en deze vervolgens landelijk distribueren. Dit gebeurt bijvoorbeeld nu in Frankrijk en is vergelijkbaar met wat er in Nederland op vrijwillige basis vanuit de GGD gebeurt. Gebruikmaken van de Distributiewet kan wellicht het verschil maken doordat het alle voorraden in Nederland inzichtelijk maakt en niet slechts de voorraden van de fabrikanten.
De Vorderingswet en Distributiewet bevatten ook nog verregaandere mogelijkheden. Zo kan het gebruik van een fabriek gevorderd worden, zodat de overheid meer grip op de productie heeft. Een complicerende factor is dat Nederland niet alle beschermingsmiddelen, zoals mondkapjes, zelf produceert.
Naar Chinees voorbeeld – waar een Iphone fabrikant en een autofabrikant mondkapjes zijn gaan produceren – biedt de Distributiewet ook een grondslag om aan een onderneming een aanwijzing te geven die ertoe verplicht om binnen een bepaalde termijn een daarbij aangegeven hoeveelheid distributiegoederen te vervaardigen.
Export verbieden
Duitsland heeft de export van medisch materiaal verboden. Kan Nederland dit voorbeeld volgen?
De Distributiewet biedt daarvoor ruimte. Onderdeel van de door de minister op te stellen distributieregeling kan namelijk zijn dat de distributiegoederen niet verhandeld, voorhanden of in voorraad mogen worden gehouden, anders dan met inachtneming van de vastgestelde distributieregeling.
Ook is het mogelijk een vergunningvereiste voor deze handelingen in te stellen. Gelet op de solidariteit die de Europese lidstaten met elkaar hebben, vinden wij dit niet de meest voor de hand liggende maatregel. De corona-uitbraak is in sommige lidstaten heviger dan andere en het zou de zorg ten goede komen als lidstaten elkaar te hulp schieten in plaats van hun eigen voorraden af te schermen.
Overigens heeft de Europese Commissie afgelopen zondag een exportverbod opgelegd aan de uitvoer van mondkapjes en andere beschermende medische hulpmiddelen aan landen buiten de EU.
Medische hulpmiddelen voor burgers verbieden
De Wereldgezondheidsorganisatie (‘WHO’) benadrukt dat mondkapjes voor burgers niet nodig zijn en dat het hamsteren van mondkapjes door burgers zorgt voor extra druk op de toch al schaarse hulpmiddelen. Ook hier heeft de overheid ruimte om in te grijpen.
De minister kan op grond van de Distributiewet het gebruik van distributiegoederen tot bepaalde doeleinden verbieden, dan wel uitsluitend tot bepaalde doeleinden toestaan. Op deze manier kan de minister bijvoorbeeld het gebruik van mondkapjes voor niet-medische werkzaamheden verbieden.
Slot
Achter de schermen wordt hard gewerkt aan het voorkomen dan wel beperken van een tekort op medische hulpmiddelen. De minister van VWS heeft op 16 maart 2020 in antwoord op Kamervragen aangegeven maatregelen genomen te hebben om de beschikbare voorraden via een centrale inkoop en distributieprocedure goed te verdelen over Nederland. Of de minister daarvoor gebruik zal maken van de Distributiewet, is onduidelijk. Daarnaast is onduidelijk of de minister tot deze tijd blijft vertrouwen op de vrijwillige distributie van de medische hulpmiddelen door de GGD’s of dat verdergaande maatregelen noodzakelijk worden geacht. De mogelijkheden daartoe zijn er in elk geval.
Heeft u vragen naar aanleiding van dit blog? Neem dan contact met ons op.
Als gevolg van het coronavirus hebben zorgaanbieders te maken met een nijpend tekort aan beschermingsmiddelen zoals mondkapjes, handschoenen en desinfecterende zeep. Dit tekort wordt veroorzaakt door een veel grotere vraag naar beschermingsmiddelen vanuit de zorg én vanuit particulieren. Daarnaast zijn er productieproblemen als gevolg van het coronavirus. Het tekort leidt tot grote problemen voor de veiligheid en continuïteit van de zorg. Zo moeten sommige huisartsen nu al noodgedwongen onbeschermd patiënten zien. Naast een tekort aan medisch beschermingsmateriaal kunnen tekorten ontstaan aan beademingsapparatuur en ic-faciliteiten, waardoor zorgverleners voor duivelse dilemma’s komen te staan zoals in Italië het geval is.
Het ministerie van VWS overlegt met zorgverzekeraars, ziekenhuizen, huisartsen, fabrikanten en andere betrokkenen om de dreigende tekorten tegen te gaan. Wij zetten de mogelijkheden om de beschikbaarheid van deze beschermingsmiddelen op peil te houden vanuit juridisch perspectief op een rij.
Noodwetten van stal?
Het ministerie van VWS neemt maatregelen om tekorten aan beschermingsmiddelen te voorkomen dan wel op te heffen. Zo verdeelt de GGD momenteel in samenspraak met de fabrikanten de voorraden over verschillende zorgaanbieders. Ook neemt Nederland deel aan een versnelde Europese aanbestedingsprocedure, waar naast Nederland nog 19 andere lidstaten aan meedoen. De aanbestedingsprocedure moet de lidstaten gelijke toegang geven tot persoonlijke beschermingsmiddelen om eventuele tekorten tot een minimum te beperken. De contracten worden op zijn vroegst begin april ondertekend. Wat kan Nederland in de tussentijd nog meer doen?
Nederland beschikt over noodwetgeving. Dit zijn wetten die slechts in uitzonderlijke en buitengewone omstandigheden toegepast kunnen worden. De noodwetten, zoals de Distributiewet en de Vorderingswet, worden dan ook niet vaak van stal gehaald. Zo is de Distributiewet ingezet tijdens de Tweede Wereldoorlog en voor het laatst tijdens de oliecrisis van 1973 - benzine ging toen op de bon. De noodwetten worden van kracht bij Koninklijk Besluit op voordracht van de minister-president. De medewerking van het parlement is daarbij vereist.
Bevoorrading en productie in eigen hand nemen
De minister van Economische Zaken heeft op grond van de Distributiewet de mogelijkheid om voorwerpen aan te wijzen – bijvoorbeeld mondkapjes – en die te kwalificeren als distributiegoederen. De minister kan iedereen die deze distributiegoederen voorhanden of in voorraad heeft, verplichten opgave te doen van de aard, hoeveelheid en plaats van deze goederen. De goederen kunnen vervolgens worden verdeeld via een door de minister op te stellen distributieregeling.
Een tweede grondslag biedt de Vorderingswet. Op grond van deze wet kan de minister van VWS het eigendomsrecht op- of een recht tot gebruik van zaken vorderen.
Het is dus denkbaar dat de ministers voorraden in beslag nemen en deze vervolgens landelijk distribueren. Dit gebeurt bijvoorbeeld nu in Frankrijk en is vergelijkbaar met wat er in Nederland op vrijwillige basis vanuit de GGD gebeurt. Gebruikmaken van de Distributiewet kan wellicht het verschil maken doordat het alle voorraden in Nederland inzichtelijk maakt en niet slechts de voorraden van de fabrikanten.
De Vorderingswet en Distributiewet bevatten ook nog verregaandere mogelijkheden. Zo kan het gebruik van een fabriek gevorderd worden, zodat de overheid meer grip op de productie heeft. Een complicerende factor is dat Nederland niet alle beschermingsmiddelen, zoals mondkapjes, zelf produceert.
Naar Chinees voorbeeld – waar een Iphone fabrikant en een autofabrikant mondkapjes zijn gaan produceren – biedt de Distributiewet ook een grondslag om aan een onderneming een aanwijzing te geven die ertoe verplicht om binnen een bepaalde termijn een daarbij aangegeven hoeveelheid distributiegoederen te vervaardigen.
Export verbieden
Duitsland heeft de export van medisch materiaal verboden. Kan Nederland dit voorbeeld volgen?
De Distributiewet biedt daarvoor ruimte. Onderdeel van de door de minister op te stellen distributieregeling kan namelijk zijn dat de distributiegoederen niet verhandeld, voorhanden of in voorraad mogen worden gehouden, anders dan met inachtneming van de vastgestelde distributieregeling.
Ook is het mogelijk een vergunningvereiste voor deze handelingen in te stellen. Gelet op de solidariteit die de Europese lidstaten met elkaar hebben, vinden wij dit niet de meest voor de hand liggende maatregel. De corona-uitbraak is in sommige lidstaten heviger dan andere en het zou de zorg ten goede komen als lidstaten elkaar te hulp schieten in plaats van hun eigen voorraden af te schermen.
Overigens heeft de Europese Commissie afgelopen zondag een exportverbod opgelegd aan de uitvoer van mondkapjes en andere beschermende medische hulpmiddelen aan landen buiten de EU.
Medische hulpmiddelen voor burgers verbieden
De Wereldgezondheidsorganisatie (‘WHO’) benadrukt dat mondkapjes voor burgers niet nodig zijn en dat het hamsteren van mondkapjes door burgers zorgt voor extra druk op de toch al schaarse hulpmiddelen. Ook hier heeft de overheid ruimte om in te grijpen.
De minister kan op grond van de Distributiewet het gebruik van distributiegoederen tot bepaalde doeleinden verbieden, dan wel uitsluitend tot bepaalde doeleinden toestaan. Op deze manier kan de minister bijvoorbeeld het gebruik van mondkapjes voor niet-medische werkzaamheden verbieden.
Slot
Achter de schermen wordt hard gewerkt aan het voorkomen dan wel beperken van een tekort op medische hulpmiddelen. De minister van VWS heeft op 16 maart 2020 in antwoord op Kamervragen aangegeven maatregelen genomen te hebben om de beschikbare voorraden via een centrale inkoop en distributieprocedure goed te verdelen over Nederland. Of de minister daarvoor gebruik zal maken van de Distributiewet, is onduidelijk. Daarnaast is onduidelijk of de minister tot deze tijd blijft vertrouwen op de vrijwillige distributie van de medische hulpmiddelen door de GGD’s of dat verdergaande maatregelen noodzakelijk worden geacht. De mogelijkheden daartoe zijn er in elk geval.
Heeft u vragen naar aanleiding van dit blog? Neem dan contact met ons op.