De Green Deal en de Europese Klimaatwet: wat staat markt, overheid en consument in Nederland te wachten?

25 mei 2020 | Blog

Op 11 december 2019 presenteerde de Europese Commissie haar voorstel voor een nieuwe ‘Green Deal’, het programma van de Commissie om klimaatverandering tegen te gaan. De Green Deal bevat een reeks beleidsinitiatieven die ertoe moeten leiden dat de EU volledig klimaatneutraal is in het jaar 2050. Van een echte ‘deal’ is voorlopig nog geen sprake: de Commissie presenteert in het document enkel haar ambitie en nagenoeg alle opgenomen voorstellen vereisen instemming (volgens de zogeheten codecisie-procedure) van het Europees Parlement en de Raad.

Gezien de hoge ambities verdient de Green Deal een nadere beschouwing. Het komende jaar zullen op EU-niveau vele wetsvoorstellen verschijnen die de energietransitie moeten versnellen, maar ook een impact zullen hebben op zowel de publieke als de private sector in Nederland. In deze blog worden vier in het oog springende onderdelen van de Green Deal uitgelicht. Ook wordt kort ingegaan op de inhoud en betekenis van de voorgestelde Europese ‘Klimaatwet’.

De 8 onderdelen van de Green Deal

In het document (in Brussels jargon: ‘Mededeling’) beschrijft de Commissie een ‘eerste routekaart van de belangrijkste beleidsinitiatieven en maatregelen die nodig zijn om uitvoering te geven aan de Europese Green Deal.’ Deze vallen in de kern uiteen in acht onderdelen:

  1. Verhoogde klimaatdoelstellingen voor 2030 en 2050;
  2. Zorgen voor schone, betaalbare en veilige energie;
  3. Mobiliseren bedrijfsleven voor schone en circulaire economie;
  4. Energie- en hulpbronefficiënt bouwen;
  5. Streven naar nul vervuiling en gifvrij milieu;
  6. Behoud en herstel ecosystemen en biodiversiteit;
  7. ‘Van boer tot bord’: ontwikkeling van eerlijk en milieuvriendelijk voedselsysteem, en
  8. De overgang naar duurzame en slimme mobiliteit versnellen.
  1. Verhoging ambitieniveau klimaatdoelstellingen 2030 en 2050

Een belangrijk onderdeel van de Green Deal vormt de doelstelling van klimaatneutraliteit in het jaar 2050. De Commissie herziet in dat kader ook de doelstelling voor 2030: rond de zomer van dit jaar zal zij een plan presenteren waarin de CO2-reductiedoelstelling per 2030 zal worden verhoogd naar ten minste 50%, en zo mogelijk 55% (deze is thans 40%).

Het voorstel van de Commissie is om de doelstelling van klimaatneutraliteit in 2050 juridisch te verankeren in een ‘Europese Klimaatwet’ (formeel gesproken een Verordening). Deze doelstelling is niet enkel bindend t.a.v. de EU-instellingen, maar tevens ten aanzien van de individuele lidstaten. Zij moeten samen op EU- en nationaal niveau de nodige maatregelen nemen om de doelstelling van klimaatneutraliteit per 2050 te bereiken. In reactie op de Green Deal heeft Nederland alvast aangegeven dat wat haar betreft ook de doelstelling voor 2030 (50-55%) in de Klimaatwet dient te worden opgenomen.

Europese Klimaatwet
Om deze extra broeikasgasemissiereducties te realiseren, zal de Commissie tegen juni 2021 alle relevante klimaat gerelateerde beleidsinstrumenten (op EU-niveau) evalueren en waar nodig herzieningen voorstellen. De Commissie zal daarbij tevens een ‘traject’ voor tussentijdse emissiereducties binnen de EU vaststellen voor de periode 2030-2050. Een voorstel dat alvast veel stof heeft doen oplaaien, omdat de Commissie deze tussentijdse reductiedoelstellingen zelf wenst vast te stellen door middel van zogeheten ‘gedelegeerde handelingen’. Daarmee zou de Commissie in feite een volmacht worden verleend om in de periode 2030-2050 per (uitvoerend) besluit de nadere reductiedoelstellingen vast te leggen. De mogelijkheden tot inspraak van het Europees Parlement alsmede de lidstaten zouden daarmee teveel worden beperkt, aldus critici. Of dit onderdeel van de EU-Klimaatwet het gaat halen valt dus te betwijfelen.

CO2 grensheffing
Vanuit de industrie is veelvuldig gewezen op het risico op carbon leakage (‘koolstoflekkage’) indien de EU (aanzienlijk) hogere klimaateisen zou stellen dan andere landen en regio’s. Bedrijven zouden hun productie kunnen overhevelen van de EU naar landen met minder ambitie op het gebied van emissiereductie, ofwel zouden EU-producten kunnen worden vervangen door meer koolstof-intensieve invoer. In een dergelijk geval worden de netto-emissies wereldwijd niet teruggedrongen. Om dit risico op ‘koolstoflekkage’ zoveel mogelijk te beperken, stelt de Commissie voor om een koolstofgrenscorrectie in te voeren voor een aantal sectoren (welke zijn nog niet bekend). De grenscorrectie zal zodanig worden vormgegeven, dat deze overeenstemt met de regels van de Wereldhandelsorganisatie.

Hoewel de Commissie dit niet expliciet noemt, lijkt de CO2-grensheffing een alternatief te vormen voor enkele compenserende maatregelen binnen EU-emissiehandelsysteem die de Commissie voor ogen stond. Zo publiceerde de Commissie afgelopen jaar nog een ontwerpversie van nieuwe richtsnoeren voor geoorloofde staatssteun binnen het EU-emissiehandelsysteem, op grond waarvan kosteloos emissierechten konden worden verstrekt alsook compensatie voor stijgende elektriciteitskosten aan ‘bedrijfstakken of deeltakken die aan een reëel koolstofweglekrisico zijn blootgesteld’. Het ziet ernaar uit dat deze maatregelen met de invoer van een CO2-grensheffing, mocht deze doorgang vinden, komen te vervallen.

  1. Maatregelen op het gebied van schone, betaalbare en veilige energie

Op het gebied van duurzame energie, kondigt de Commissie weinig nieuwe maatregelen aan. Zij presenteerde in 2016 reeds het zogeheten ‘Clean Energy Package’, met nieuwe wetgeving op het gebied van de (verdere integratie van de) elektriciteitsmarkt, hernieuwbare energieopwekking, energie-efficiëntie, en governance van de energie-unie. Het pakket is reeds in werking getreden, en zal door de lidstaten (voor zover van toepassing) dit jaar en volgend jaar moeten worden geïmplementeerd. In de Green Deal onderstreept de Commissie het belang van slimme integratie van hernieuwbare energie, energie-efficiëntie en andere duurzame oplossingen in alle sectoren.

De Commissie zal medio 2020 maatregelen ‘ter bevordering van slimme integratie presenteren’. In dat verband zal ook het regelgevingskader voor energie-infrastructuur worden herzien. Dit kader moet de uitrol bevorderen van innovatieve technologieën en infrastructuur, zoals slimme energienetten, waterstofnetwerken of koolstofafvang, -opslag en ‑ gebruik, en energieopslag, en daarbij ook sectorale integratie bevorderen. Tot slot zal de Commissie voor de gassector met een toekomstgericht ontwerp komen voor een concurrerende koolstofarme gasmarkt.

  1. Actieplan circulaire economie

De Commissie zal voorschriften ontwikkelen om ervoor te zorgen dat tegen 2030 alle verpakking die in de EU op de markt wordt gebracht, herbruikbaar en/of recyclebaar zijn. Overheden, en dus ook de EU-instellingen, moeten het goede voorbeeld geven en waarborgen dat hun aanbestedingen groen zijn. De Commissie zal nadere wetgeving en richtsnoeren voorstellen voor groene overheidsopdrachten.

Verder: een beleid van duurzame producten kan ook voor veel minder afval zorgen. Om het afvalbeheer voor burgers te vereenvoudigen en ondernemingen te verzekeren van schonere secundaire grondstoffen, zal de Commissie een EU-model voor gescheiden inzameling van afval voorstellen. De Commissie is van oordeel dat de EU haar afval niet meer zou moeten exporteren en zal daarom de regels inzake de overbrenging van afvalstoffen en illegale uitvoer herzien.

  1. Energie- en hulpbronefficiënt bouwen

Ook voor de bouwsector heeft de Commissie met haar Clean Energy Package reeds de nodige maatregelen aangekondigd, onder andere via de Richtlijn energieprestatie van gebouwen (Energy Performance of Buildings Directive). In de Green Deal staan desondanks een aantal opvallende nieuwe voorstellen. De Commissie wenst ‘een golf van renovatie’ op gang te brengen van openbare en particuliere gebouwen, en zinspeelt daarbij op een aanzienlijke verhoging van het jaarlijkse renovatiepercentage van het gebouwenbestand van de lidstaten (dat thans tussen de 0,4 en 1,2% ligt). Zij presenteert daarbij de volgende (aanvullende) instrumenten.

Ten eerste zal de Commissie zich gaan buigen over de mogelijkheid om emissies van gebouwen op te nemen in de Europese handel in emissierechten, om ervoor te zorgen dat de relatieve prijzen van verschillende energiebronnen de juiste signalen afgeven wat betreft energie-efficiëntie. De wijze waarop is nog niet bekend. Ten tweede zal de Commissie de bouwproductenverordening herzien. Deze verordening dient ervoor te zorgen dat de opzet van nieuwe en te renoveren gebouwen in alle stadia aan de vereisten van de circulaire economie voldoet en tot een grotere digitalisering en klimaatbestendigheid van het gebouwenbestand leidt. Tot slot kondigt de Commissie vast aan de huidige wetgeving met betrekking tot de energieprestatie van gebouwen strikt te zullen gaan handhaven.

Slotsom

Met de Green Deal heeft de Commissie een duidelijke stip aan de horizon gezet: de EU moet in 2050 klimaatneutraal zijn. Die doelstelling kan tot dusver op ruime instemming rekenen onder zowel het Europees Parlement als de meeste lidstaten. Bewerkelijker zal de weg daarnaar toe worden. Een groot aantal plannen, waaronder de ‘Klimaatwet’ zal de komende tijd in de vorm van Richtlijnen en Verordening worden voorgelegd aan de Raad en het Europees Parlement. Waarschijnlijk zullen niet alle voorstellen uiteindelijk het daglicht zien. Wat wel zeker is, is dat de ambitie hoog is, en het komende jaar vele wetsvoorstellen zullen verschijnen die de energietransitie moeten versnellen, maar ook een impact zullen hebben op zowel de publieke als de private sector.

Wij volgen de ontwikkelingen voor u op de voet. Heeft u vragen over bovenstaande, of wenst u op de hoogte gehouden te worden van de verdere uitwerking van de Green Deal op Europees en nationaal niveau? Neem dan contact op met Maarten de Wit en/of abonneer u op de nieuwsbrief van het AKD Energieteam.

Meld u aan voor onze nieuwsbrieven