De afhandeling van omvangrijke Wob-verzoeken is erg arbeidsintensief. Tijd die niet besteed kan worden aan andere ook nuttige taken. Bestuursorganen hechten er daarom belang aan om omvangrijke Wob-verzoeken zo efficiënt mogelijk af te handelen. Bijvoorbeeld door informeel overleg met de verzoeker te voeren om te kijken of het verzoek niet ingeperkt kan worden en/of om praktische afspraken over de afhandeling te maken.

In een aantal gevallen biedt een dergelijk overleg echter onvoldoende soelaas en zal gevallen van misbruik daargelaten het betreffende Wob-verzoek toch (integraal) behandeld moeten worden. Om in dergelijke gevallen het Wob-verzoek toch zo efficiënt mogelijk af te kunnen doen, zou gebruik gemaakt kunnen worden van een steekproef uit de documenten en gegevens. Dat volgt althans uit een recente uitspraak van de rechtbank Noord-Holland. Voorwaarde is volgens de rechtbank wel dat de steekproef aselect en representatief is.

Is een steekproef een goed idee?
De rechtbank overweegt in de uitspraak dat in de rechtspraak is aanvaard dat in bepaalde gevallen een Wob-verzoek kan worden beoordeeld op basis van een beoordeling van documenten en gegevens uit een steekproef. De rechtbank noemt echter geen uitspraken (laat staan uitspraken van de Afdeling bestuursrechtspraak) waarin een dergelijke handelwijze inderdaad is aanvaard. Mij zijn in ieder geval geen Afdelingsuitspraken bekend waarin expliciet is geoordeeld dat de afdoening van een Wob-verzoek door een bestuursorgaan op basis van documenten en gegevens uit een steekproef mogelijk is.

Mogelijk doelt de rechtbank op een aantal recente uitspraken van de Afdeling bestuursrechtspraak waarin de Afdeling steekproefsgewijs heeft bezien of documenten door het bestuursorgaan terecht met toepassing van een bepaalde weigeringsgrond uit de Wob zijn geweigerd. Annotator Stolk lijkt er in diens annotatie bij een van deze uitspraken (AB 2017/125, punt 6) van uit te gaan dat ook in het kader van de besluitvorming over omvangrijke Wob-verzoeken een beoordeling op basis van een representatieve selectie mogelijk is.

Het onder omstandigheden mogelijk maken van het afdoen van een Wob-verzoek op basis van een steekproef lijkt mij om praktische redenen een wenselijke ontwikkeling. Zeker in een samenleving die wordt gekenmerkt door dataficatie (lees: de steeds verdere toename van de hoeveelheid data) en waardoor het aantal documenten waarop een Wob-verzoek betrekking kan hebben exponentieel toeneemt. De hiervoor genoemde Afdelingsuitspraak en de recente rechtbankuitspraak zouden mogelijk kunnen worden gebruikt als onderbouwing  voor een 'steekproefsgewijze afhandeling' van Wob-verzoeken.

Enige voorzichtigheid lijkt daarbij wel op zijn plaats. Het feit dat de Afdeling in een beperkt aantal zaken in beroep de motivering van het bestuursorgaan steekproefsgewijs heeft beoordeeld, betekent nog niet zonder meer dat de Afdeling ook akkoord zal gaan met het beoordelen van Wob-verzoeken door bestuursorganen op basis van een steekproef uit de documenten waarop dat Wob-verzoek ziet. Artikel 3:2 van de Awb (dat het bestuursorgaan onder meer verplicht om de nodige kennis omtrent de relevante feiten te vergaren) en de vaste rechtspraak van de Afdeling dat een bestuursorgaan in beginsel per document dient te motiveren op welke grond(en) dat document wordt geweigerd (dit is onder meer herhaald in een van de uitspraken waarin de Afdeling de motivering steekproefsgewijs heeft beoordeeld) zouden weleens lastig te nemen hobbels kunnen zijn voor een steekproefsgewijze afhandeling van Wob-verzoeken.

Welke eisen gelden er bij een steekproef?
Voor zover een steekproef zou worden overwogen, is het belangrijk om vooraf na te denken over de eisen die aan een dergelijke steekproef gesteld zouden moeten worden. De rechtbank noemt in deze uitspraak dat de steekproef aselect en representatief dient te zijn. Het lijkt mij echter verstandig om er meer in algemene zin zorg voor te dragen (en op een inzichtelijke wijze te motiveren) dat de steekproef op een wetenschappelijk verantwoorde wijze wordt uitgevoerd en geëxtrapoleerd. Dit gezichtspunt ontleen ik aan een civiel vonnis van de rechtbank Midden-Nederland uit 2015. Naast de door de rechtbank in deze uitspraak al genoemde eisen dat de steekproef representatief en aselect dient te zijn, zal onder meer ook aandacht besteed moeten worden aan het feit dat zekere onbetrouwbaarheidsmarges in acht genomen zullen moeten worden. 

Juridisch advies of meer informatie? 

Heeft u vragen naar aanleiding van dit blog? Neem dan contact op met Dennis van Tilborg.