Het coronavirus grijpt om zich heen. Steeds meer Nederlanders ondervinden de gevolgen. Het RIVM komt bijna dagelijks met nieuwe adviezen die door de regering vervolgens geheel of ten dele worden overgenomen. Tot op heden is het niet noodzakelijk gebleken om maatregelen te treffen die juridisch afdwingbaar zijn. De regering vertrouwt op het gezonde verstand van de Nederlanders. Toch wordt al wel nagedacht over verdergaande maatregelen. Het meest wordt gesproken over het afsluiten van (delen van) een stad of gebied waar het aantal besmettingen zodanig hoog is dat een dergelijke maatregel proportioneel lijkt. In Italië is een dergelijke maatregel al genomen voor bepaalde regio’s en sinds vandaag geldt per decreet een reisverbod.

Hoe zou dat in Nederland werken?

De Wet publieke gezondheid kent geen bevoegdheden toe aan de Voorzitter van de Veiligheidsregio om steden of gebieden af te sluiten. Deze wet is gericht op het beteugelen van een besmettelijke ziekte vanuit het oogpunt van de volksgezondheid en niet op de openbare orde. De maatregelen krachtens deze wet zijn op de persoon gericht, maar de wet is niet bedoeld om hele bevolkingsgroepen, die geen tekenen van een infectie vertonen, maatregelen op te leggen. De enige mogelijkheid die thans bestaat is dat de burgemeester bij noodverordening een deel of een gehele stad afsluit of een andere maatregel treft ter voorkoming van verspreiding van het virus. De burgemeester is dan krachtens artikel 176 van de Gemeentewet bevoegd om algemeen verbindende voorschriften te geven die ter handhaving van de openbare orde of ter beperking van gevaar nodig zijn. Daarbij kan van andere dan bij de Grondwet gestelde voorschriften worden afgeweken. De noodverordening moet vervolgens door de gemeenteraad worden bekrachtigd.

Een dergelijke noodverordening kan alleen gelden voor het grondgebied van de gemeente. Indien er sprake is van gemeente overschrijdende problematiek (meer dan plaatselijke betekenis) gaan diverse bevoegdheden krachtens artikel 39 van de Wet op de Veiligheidsregio's over op de voorzitter van de Veiligheidsregio. De noodbevoegdheden van de burgemeester horen daarbij. De Veiligheidsregio werkt vervolgens volgens een GRIP-structuur. Dit is een niet op wettelijke basis gebaseerde vorm van samenwerking tussen de diverse overheidsdiensten en organisaties zoals politie, brandweer, GGD, gemeente, waterschap en provincie. De Commissaris van de Koning houdt toezicht op de samenwerking en kan aanwijzingen geven.

Maar wat is, rechtens wanneer, de ramp die een bovenregionaal karakter heeft? Het virus laat zich niet beteugelen door gemeentegrenzen, provinciegrenzen of landsgrenzen. Ook daarvoor kent de Wet op de veiligheidsregio’s een voorziening. De Commissaris van de Koning is krachtens artikel 42 van de Wet op de Veiligheidsregio’s bevoegd om de Voorzitter van de Veiligheidsregio aanwijzingen te geven over het door hem te voeren beleid, waarbij de Commissaris handelt conform een door de regering gegeven ambtsinstructie. Ofwel, de Commissaris zegt wat de Voorzitter moet doen. Hierbij gaat het dus om maatregelen die één provincie raken. Indien het zover zou komen dat de provincie Noord-Brabant moet worden afgesloten van de rest van Nederland of een reisverbod moet worden ingesteld, zal de Commissaris van de Koning een aanwijzing kunnen geven aan de Voorzitters, indien de Brabantse Voorzitters dit besluit al niet in gezamenlijkheid hebben genomen. Indien dit lot meerdere provincies beschoren is, dan zijn ook meerdere aanwijzingen en besluiten van de Voorzitters nodig. Feitelijke bijstand, bijvoorbeeld de inzet van het leger, kan worden geboden door de Minister van Veiligheid en Justitie of Defensie krachtens artikel 51 na een verzoek van de Voorzitter.

Het kan ook anders

Wel wat lastig en omslachtig met zoveel bevoegde bestuursorganen en met name in het geval van een (dreigende) ramp is snel en efficiënt handelen noodzakelijk. Het kan ook anders. Als de nood het hoogst is, dan kunnen bij Koninklijk Besluit, op voordracht van de Minister-President, de artikelen 53 en 54 van de Wet op de Veiligheidsregio’s in werking worden gesteld. Deze artikelen maken het mogelijk dat de Commissaris aan de burgemeesters in een provincie in een concreet geval aanwijzingen kunnen geven inzake de rampenbestrijding of kan de Minister van Veiligheid en Justitie de Commissaris opdragen een dergelijke aanwijzing te geven. Tot slot kan de Minister van Veiligheid en Justitie de bevoegdheden van de Commissaris van de Koning én de burgemeester geheel of ten dele aan zich trekken of een andere autoriteit daarmee belasten. De Minister zou dan specifieke en vergaande maatregelen kunnen opleggen voor de inwoners van een provincie. Over de handhaving zegt de wet niets, maar de wet maakt de inzet van het leger zonder meer mogelijk.

Samengevat

De Wet op de Veiligheidsregio’s bieden aan de bevoegde gezagen voldoende instrumenten om op te treden om een ramp of een ernstig gevaar voor het ontstaan van een ramp in te dammen door een provincie op slot te doen of de inwoners te verbieden zich te verplaatsen. Laten we hopen dat de artikelen 53 en 54 van de Wet op de Veiligheidsregio’s even onbekend blijven als ze tot op heden waren.

Lees hier het eerste blog uit de serie over het coronavirus.
Lees hier het tweede blog uit de serie over het coronavirus.