Op 21 februari 2022 besloot de Russische Federatie om de niet onder regeringsgezag vallende gebieden van de oblasten Donetsk en Loehansk van Oekraïne als onafhankelijke republieken te erkennen. Sinds 24 februari 2022 voeren Russische troepen militaire operaties in en tegen Oekraïne uit. In reactie hierop hebben de Europese Commissie en de Europese Raad medegedeeld dat deze acties het internationaal recht en de territoriale integriteit en soevereiniteit van Oekraïne schenden.

Als gevolg hiervan heeft de EU op 22 en 23 februari 2022 nieuwe sancties tegen de Russiche Federatie aangenomen. De eerste pakketten omvatten sancties tegen leden van de Russische Doema, sancties tegen nadere personen en entiteiten die een bijdrage hebben geleverd bij het ondermijnen of bedreigen van de soevereiniteit en onafhankelijkheid van Oekraïne, beperkingen op economische betrekkingen met de niet onder regeringsgezag vallende gebieden van de oblasten Donetsk en Loehansk, en beperkingen op de mogelijkheid van de Russische staat en regering om toegang te verkrijgen tot de kapitaal- en financiële markten en diensten in de EU.

Tijdens een bijzondere vergadering van de Europese Raad op 24 februari 2022 werden verdere beperkende maatregelen aangekondigd, in nauw overleg met de transatlantische partners van de EU. Het sanctiepakket dat op 25 februari 2022 werd bekendgemaakt, rust op vijf pijlers: de financiële sector, de energiesector, de transportsector, exportcontroles en een verbod op exportfinanciering, en het visumbeleid. Op 26 februari 2022 werden hier nog vier maatregelen aan toegevoegd, waaronder het afsluiten van een select aantal Russische banken van SWIFT, het berichtensysteem voor internationale betalingen.

Deze ontwikkelingen hebben een zware impact op de mogelijkheden voor bedrijven om handel te voeren met en bepaalde transacties aan te gaan waarbij Russische personen, entiteiten, economische sectoren of projecten zijn betrokken. Om deze reden heeft AKD een high-level Q&A opgesteld.

• Over welke sancties met betrekking tot Rusland moet ik mij zorgen maken?
• Wat voor soorten sancties heeft de EU aan Rusland opgelegd?
• Wordt alleen de uitvoer getroffen door de sancties, of ook de invoer?
• Welke sectoren worden geraakt door de nieuwe economische beperkingen op de handel met Donetsk en Loehansk?
• Wat precies kan ik nu niet meer doen dat ik voorheen wel kon als het gaat om handel voeren met personen aan wie sancties zijn opgelegd?
• Welke personen moet ik natrekken?
• Ik heb me al aan bepaalde diensten of transacties gecommitteerd, en daarbij zijn indirect personen betrokken aan wie sancties zijn opgelegd. Wat moet ik doen?
• Ik wil een gang naar de rechter of aansprakelijkheid als gevolg van de veranderde sancties zien te voorkomen. Wat kan ik doen?
• Ik heb een constructie bedacht die volgens mij de door de EU opgelegde maatregelen omzeilt, zoals het gebruik van tussenpersonen en offshore entiteiten. Kan ik daarmee aan de slag?
• Ik heb nog nadere vragen. Met wie kan ik contact opnemen bij AKD?

Over welke sancties met betrekking tot Rusland moet ik mij zorgen maken?

De door de EU opgelegde sancties worden gehandhaafd door de lidstaten van de EU; de lidstaten hebben geen eenzijdige sancties opgelegd. Behalve de EU hebben ook de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk hun eigen sanctiepakketten ingesteld, die de afgelopen dagen aanzienlijk in omvang zijn toegenomen. Dit houdt in dat ondernemingen niet alleen dienen na te gaan welke Europese sancties van toepassing zijn, maar ook dienen na te gaan of er mogelijk Amerikaanse of Britse sancties van toepassing zijn, direct of indirect. Het is mogelijk dat die sancties een bredere werking hebben en andere personen raken dan de door de EU opgelegde sancties.

Wat voor soorten sancties heeft de EU aan Rusland opgelegd?

De EU heeft verscheidene soorten, specifiek op Rusland gerichte sancties opgelegd. Ten eerste is er sprake van sancties die tegen specifieke economische sectoren zijn gericht.

• Krijgsmacht: De invoer en levering van goederen en diensten die voor militaire doeleinden kunnen worden gebruikt, is aan sancties onderhevig. Dit omvat onder meer een wapenembargo en een verbod op het leveren van militaire goederen en diensten.
• Technologie: De uitvoer van producten en technologie voor tweeërlei gebruik (producten die zowel voor civiele als voor militaire doeleinden kunnen worden ingezet) is verboden. Dit verbod wordt verder uitgebreid met beperkingen aan de uitvoer van bepaalde producten en technologie die kunnen bijdragen tot technologische versterking van de Russische defensie- en veiligheidssector, zoals halfgeleiders en geavanceerde technologieën.
• Energie: De EU heeft al specifieke sancties opgelegd aan de Russische olie-industrie. Met de uitbreiding van de bestaande beperkende maatregelen, zal de EU de verkoop, levering, overdracht of uitvoer naar Rusland van specifieke goederen en technologieën voor olieraffinage verbieden en beperking op de verlening van daarmee verband houdende diensten invoeren.
• Vervoer: De EU zal een uitvoerverbod uitvaardigen voor goederen en technologie in de luchtvaart- en ruimtevaartindustrie. Daarnaast zal het verboden worden om verzekerings-, herverzekerings- en onderhoudsdiensten aan te bieden in verband met die goederen en technologie. Dit houdt tevens een verbod in op de verlening van daarmee verband houdende technische en financiële ondersteuning.

Naast sancties met betrekking tot specifieke sectoren of diensten, zijn de sancties van de EU ook gericht tegn specifieke personen en entiteiten, met als doel Rusland af te snijden van de belangrijkste kapitaalmarkten.

• Dit omvat onder meer een verbod op de handel in overdraagbare effecten en bepaalde geldmarktinstrumenten van specifieke genoteerde entiteiten (en namens hen handelende entiteiten), en op de verstrekking van leningen aan specifieke genoteerde entiteiten (en namens hen handelende entiteiten).
• Ten tweede worden er beperkingen opgelegd aan het financieren van de Russische Federatie, en de regering en centrale bank daarvan. Verder worden maatregelen ingesteld om ondermijning van de Europese sancties door de Russische centrale bank te voorkomen.
• De EU verbiedt de notering van en de verlening van diensten in samenhang met aandelen van Russische overheidsentiteiten op EU-handelsplatforms. 
• De EU heeft maatregelen voorgesteld die een verbod inhouden op het aanvaarden van deposito's boven bepaalde waarden van Russische onderdanen of ingezetenen, op het aanhouden van rekeningen van Russische cliënten door centrale effectenbewaarinstellingen van de Unie en op de verkoop van in euro's luidende effecten aan Russische cliënten.
• Een select aantal Russische banken zal worden afgesloten van SWIFT, het berichtensysteem voor internationale betalingen, waardoor zij geen toegang meer hebben tot het internationale financiële stelsel.

De tegoeden van bepaalde natuurlijke - en rechtspersonen (en daarmee samenhangende lichamen) zijn door de EU bevroren. Deze maatregelen treffen in totaal 654 personen en 52 entiteiten. Verder is het visumbeleid aangepast en zijn er beperkingen opgelegd aan het verstrekken van ‘gouden visa en paspoorten’.

Tot slot gelden beperkingen op economische relaties met de Krim, Sebastopol en de niet onder regeringsgezag vallende gebieden van de oblasten Donetsk en Loehansk.

Wordt alleen de uitvoer getroffen door de sancties, of ook de invoer?

Beide. De invoerbeperkingen zijn voornamelijk gericht tegen militaire goederen en goederen uit nader aangeduide gebieden in Oekraïne (de Krim, Sebastopol en de niet onder regeringsgezag vallende gebieden van de oblasten Donetsk en Loehansk).

Welke sectoren worden geraakt door de nieuwe economische beperkingen op de handel met Donetsk en Loehansk?

Dit gaat om de volgende sectoren: (I) vervoer; (ii) telecommunicatie; (iii) energie, en (iv) prospecite, exploratie en productie van olie, gas en minerale hulpbronnen. De beperkingen gelden ten aanzien van de verkoop, overdracht, levering en uitvoer van goederen en technologie, alsmede de verlening van technische ondersteuning, training en andere diensten, en de financiering van deze verboden activiteiten. Verder geldt voor die sectoren een verbod op het verlenen van technische ondersteuning en op tussenhandel-, bouw- of ingenieursdiensten in verband met infrastructuur.

Wat precies kan ik nu niet meer doen dat ik voorheen wel kon als het gaat om handel voeren met personen aan wie sancties zijn opgelegd?

In wezen omvat het bevriezen van tegoeden twee zaken:

• Alle tegoeden en economische middelen die aan door sancties getroffen entiteiten toebehoren moeten worden bevroren, en
• Geen tegoeden of economische middelen mogen aan of ten behoeve van dergelijke personen ter beschikking worden gesteld.

‘Tegoeden en economische middelen’ is breed gedefinieerd. De term omvat allerlei vermogensbestanddelen (materiële en immateriële), maar ook de verstrekking van arbeid of diensten, voor zover het de persoon in kwestie in staat stelt aan tegoeden, goederen of diensten te komen. Derhalve dient men de grootste mate van voorzichtigheid in acht te nemen als men handel wil voeren met personen wier tegoeden zijn bevroren.

Welke personen moet ik natrekken?

Dat geldt natuurlijk in de eerste plaats personen en entiteiten die op de sanctielijsten staan. Deze maatregel geldt echter ook voor ‘natuurlijke - of rechtspersonen, entiteiten en daarmee samenhangende lichamen’. Om die reden is het te allen tijde belangrijk om goed inzicht te hebben in de precieze structuur van de transactie en de uiteindelijke bij transacties en projecten betrokken partijen.

Ik heb me al aan bepaalde diensten of transacties gecommitteerd, en daarbij zijn indirect personen betrokken aan wie sancties zijn opgelegd. Wat moet ik doen?

Sommige sancties zijn onmiddellijk van toepassing, andere staan de uitvoering van bestaande overeenkomsten toe. Daarom houdt de eerste stap in dat moet worden nagegaan of de beoogde transactie is verboden. Als er sancties van kracht zijn, hangt de te nemen actie af van de betreffende contractuele bepalingen. Om die reden is het raadzaam om in overeenkomsten te voorzien voor veranderingen in sanctierégimes. In EU wetgeving is een aansprakelijkheidsbeperking opgenomen ten aanzien van de weigering om tegoeden of economische middelen beschikbaar te stellen (mits aan bepaalde voorwaarden is voldaan en met bepaalde voorbehouden). Of deze beperking kan worden ingeroepen en hoe dit het beste kan worden gedaan hangt vanzelfsprekend van de specifieke omstandigheden af.

Ik wil een gang naar de rechter of aansprakelijkheid als gevolg van de veranderde sancties zien te voorkomen. Wat kan ik doen?

Voor elke internationaal actieve onderneming is het van essentieel belang dat (de naleving van) sancties een rol speelt bij het opstellen van contracten. Hier valt risicogebaseerd due diligence-onderzoek onder, alsmede een standaardkader voor contracten dat flexibiliteit biedt in het geval van veranderende regelgeving. Zo zijn er mogelijkheden voor herhaalde verklaringen en garanties, afdoende brede gronden voor opzegging en schorsing, en het recht om controles uit te voeren.

Ik heb een constructie bedacht die volgens mij de door de EU opgelegde maatregelen omzeilt, zoals het gebruik van tussenpersonen en offshore entiteiten. Kan ik daarmee aan de slag?

Nee. De sanctiewetgeving bevat diverse verboden tegen het omzeilen van sancties. De onderliggende gedachte is dat sancties een praktisch effect moeten hebben en niet door zulke praktijken mogen worden ondermijnd.

Ik heb nog nadere vragen. Met wie kan ik contact opnemen bij AKD?

De belangrijkste contactpersonen bij AKD zijn Sebastiaan Moolenaar, Vincent de Bruijn en Philippine Beerman.