Het toepassingsgebied van het staatssteunrecht is zeer ruim: het gaat bijvoorbeeld zowel om directe subsidies als leningen en garanties tegen niet-marktconforme voorwaarden als om indirecte maatregelen die tot gevolg hebben dat bepaalde ondernemingen lagere kosten hebben (bijvoorbeeld de verkoop van vastgoed). Andere voorbeelden zijn:
- het kwijtschelden of verminderen van een precarioheffing door de gemeente;
- fiscale maatregelen die bepaalde ondernemingen begunstigen; of
- de verkoop van een vastgoedobject tegen een non-marktconforme prijs.
Omdat staatssteun het gelijke speelveld op de interne markt kan verstoren, kent de Europese Unie een streng staatssteunregime. Staatssteun is in beginsel verboden, tenzij deze verenigbaar met de interne markt kan worden geacht. De Europese Commissie ziet toe op de naleving van de staatssteunregels. Daarom moet in beginsel ieder voornemen tot het verlenen van staatssteun worden aangemeld bij de Europese Commissie. Zij is exclusief bevoegd om te beoordelen of een concrete steunmaatregel verenigbaar is. Zolang de Europese Commissie zich niet over de verenigbaarheid heeft uitgelaten, mag de voorgenomen steunmaatregel niet ten uitvoer worden gelegd. Aanmelding is niet noodzakelijk als een vrijstelling kan worden toegepast.
De handhaving door de Europese Commissie staat onder toezicht van het Hof van Justitie van de Europese Unie. Als de Europese Commissie besluit dat verboden staatssteun is verleend, is de overheid verplicht deze staatssteun terug te vorderen bij de onderneming die de steun heeft ontvangen, zelfs als de rechter de overheid daartoe geen bevel heeft gegeven.
Lees hier meer over het begrip ‘staatssteun’.
Diensten van algemeen economisch belang
Diensten van algemeen economisch belang (DAEB) zijn economische diensten die een publiek belang dienen. Als deze diensten niet (naar maatschappelijk aanvaardbare voorwaarden) door de markt worden verricht of door de markt zelf worden opgepakt, kan worden gesproken van marktfalen. De overheid kan besluiten om een onderneming met de uitvoering van een DAEB te belasten en daar een compensatie tegenover stellen om het tekort te compenseren. Wanneer de overheid de uitvoering van die DAEB financiert, dan dient zij rekening te houden met de staatssteunregels. Onder voorwaarden is deze vorm van financiering toegestaan. Het DAEB-vrijstellingsbesluit van de Europese Commissie bevat de voorwaarden waaronder compensatie van overheden voor het verrichten van DAEB kan worden vrijgesteld van melding bij de Europese Commissie.
Buitenlandse subsidies
Op 12 januari 2023 is Verordening (EU) 2022/2560 ("Verordening Buitenlandse Subsidies”) in werking getreden. Deze verordening ziet op buitenlandse subsidies die de interne markt verstoren. Onder “buitenlandse subsidie” wordt verstaan: een financiële bijdrage die direct of indirect door een derde land wordt verstrekt en waarmee een voordeel wordt verleend aan een onderneming die in de interne markt een economische activiteit uitoefent, terwijl deze bijdrage rechtens of feitelijk is beperkt tot één of meerdere ondernemingen of bedrijfstakken. De “buitenlandse subsidie” valt niet onder de definitie van staatssteun, omdat een niet EU-staat de subsidie verleent.
Om de concurrentieverstorende gevolgen van buitenlandse subsidies tegen te gaan, omvat de verordening drie pijlers:
- een algemene onderzoeksbevoegdheid van de Europese Commissie om onderzoek te doen naar mogelijk marktverstorende buitenlandse subsidies,
- een meldplicht voor concentraties, en
- een meldplicht voor inschrijvers bij aanbestedingen.
Lees meer in dit blog over de Verordening Buitenlandse Subsidies en de toepassing hiervan.
Wij kunnen aanbestedende diensten en inschrijvers helpen te voldoen aan hun verplichtingen onder de Verordening Buitenlandse Subsidies.
Expertise
Onze specialisten kunnen adviseren over complexe juridische begrippen binnen het staatssteunrecht zoals ‘economisch voordeel’ of ‘beïnvloeding van het interstatelijk handelsverkeer’, beoordelen of een maatregel kwalificeert als staatssteun en of een maatregel moet worden gemeld bij de Europese Commissie. Indien het niet mogelijk blijkt om een maatregel dusdanig vorm te geven dat deze buiten het toepassingsbereik van het staatssteunverbod valt, is het vaak wel mogelijk om gebruik te maken van een van de vrijstellingen van aanmeldingsverplichting. Onze specialisten hebben veel ervaring met het staatssteun-proof vormgeven van transacties tussen overheden en bedrijven en denken op praktische wijze met u mee. Zo wordt een langdurig meldingstraject in veel gevallen voorkomen en kan het met de maatregel beoogde initiatief snel doorgang vinden.
Melding
Als er toch gemeld moet worden, dan kunnen wij de steunmelding begeleiden. Onze dienstverlening omvat verder bijstand bij Commissie-onderzoeken naar mogelijk verboden staatssteun en daarmee samenhangende geschillen voor Europese en nationale gerechten.
Klachten
Belanghebbenden kunnen bij de Europese Commissie een klacht indienen tegen onrechtmatige staatssteun. Verordening (EU) 2015/1589 verplicht de Europese Commissie elke klacht te onderzoeken. Hebt u het vermoeden dat een concurrent onrechtmatige staatssteun heeft ontvangen? Wij kunnen bijstand verlenen bij het indienen van een klacht.
Daarnaast kunnen wij onder meer bijstand verlenen bij een vordering tot het stopzetten van verdere steunverlening of het ongedaan maken van reeds verleende steun of de gevolgen daarvan.
Tot slot kunnen wij assisteren bij een klacht bij het vermoeden van buitenlandse subsidies.
Recente werkzaamheden
Onze recente werkzaamheden omvatten onder meer:
- adviseren omtrent grootschalige investeringsprojecten door gemeenten en provincies;
- adviseren bij COVID-19-steun door gemeenten;
- adviseren bij (vastgoed)transacties door overheidsbedrijven;
- adviseren bij de vormgeving van DAEB’s;
- assistentie van NGO’s die de Commissie beschouwt als ondernemingen;
- procederen namens gemeenten bij een klacht over vermeende staatssteun;
- klagen en procederen namens ondernemingen van wie concurrenten onrechtmatige staatssteun hebben ontvangen.