Woning sluiten en toegang ontzeggen met noodbevel aanvaardbaar, ondanks inbreuk op grondrechten

11 december 2020 | Blog

De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State oordeelde recent dat het noodbevel kan worden ingezet om iemand de toegang tot zijn woning te ontzeggen en daarvan sluiting te bevelen. Ook als daarbij een inbreuk wordt gemaakt op artikel 10 Grondwet (het recht op de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer). Met het noodbevel kan gevolg worden gegeven aan de positieve verplichting uit artikel 2 EVRM (het recht op leven).

Noodbevel en grondrechten

Deze uitspraak is van groot belang voor burgemeesters die worden geconfronteerd met situaties waarbij de ernstige vrees bestaat dat de openbare orde in het geding is ten aanzien van een woning, maar de mogelijke dreiging niet rechtstreeks afkomstig is van de bewoners van de woning maar van onbekende derden. Gedacht kan worden aan de situatie waarbij een woning wordt beschoten.

In lagere rechtspraak, maar ook in de literatuur is betwijfeld of de noodbevoegdheden uit de Gemeentewet de burgemeester een instrument zou verschaffen om een dergelijke woning te sluiten, gelet op de grondwettelijke bescherming van de persoonlijke levenssfeer. In het verleden zijn er met het noodbevel beperkte inbreuken op de grondrechten zoals de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging, de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van vergadering en betoging met een noodbevel toegelaten. Een inbreuk op het grondrecht op de persoonlijke levenssfeer is tot dusver niet aanvaard.

De vraag was hoe de Afdeling zou oordelen over hoe het noodbevel, waarmee appellant en zijn gezin in feite de toegang tot hun woning voor onbepaalde tijd werd ontzegd, zich zou verhouden tot het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer (artikel 10 Grondwet). In deze uitspraak bepaalt de Afdeling dat ingrijpen wel degelijk mogelijk is, maar zij verbindt hier wel voorwaarden aan.

Het noodbevel

De burgemeester van de gemeente Nijmegen had het noodbevel opgelegd, omdat er door leden van een criminele organisatie bedreigingen zijn geuit tegen de persoon in kwestie. Artikel 175 Gemeentewet bepaalt dat de burgemeester, onder meer wanneer er een ernstige vrees bestaat voor het ontstaan van ernstige wanordelijkheden, bevoegd is de bevelen te geven die hij nodig acht. Daarbij geldt de beperking dat met het noodbevel niet van de Grondwet mag worden afgeweken. Het noodbevel van de burgemeester hield in dit geval in dat appellant de woning die hij met zijn gezin bewoonde met onmiddellijke ingang moest verlaten en het pand moest sluiten. Het noodbevel bepaalde verder dat appellant niet elders in de gemeente Nijmegen mocht verblijven. Het noodbevel kende geen einddatum.

Het noodbevel is aanvaardbaar

De Afdeling overweegt in deze uitspraak dat de burgemeester met het noodbevel beoogt te voorkomen dat het leven van de gezinsleden van appellant en omwonenden worden beschermd. Daarmee strekt het noodbevel tot de bescherming van het recht op leven (artikel 2 EVRM). Artikel 2 EVRM behelst ook positieve verplichtingen, in de zin dat de overheid actief maatregelen moet treffen om het recht op leven te beschermen. Daartoe behoort volgens de Afdeling ook het beschermen van het leven van individuele personen die gevaar lopen slachtoffer te worden van strafbare handelingen van anderen. De Afdeling acht het aanvaardbaar om het noodbevel in te zetten om gevolg te kunnen geven aan de positieve verplichting uit artikel 2 EVRM, ook als daarbij de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer van appellant en zijn gezin beperkt wordt. De Afdeling lijkt de positieve verplichtingen ter bescherming op het recht op leven in dit geval zwaarder te laten wegen dat het recht op de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer.

Beperkingen

Wel dient het noodbevel – in het kader van de proportionaliteit en subsidiariteit – volgens de Afdeling aan een aantal voorwaarden te voldoen. Zo moet het noodbevel in tijd beperkt zijn en mag het bevel zich (in beginsel) niet over de hele gemeente uitstrekken. De rechtbank heeft het noodbevel op deze punten volgens de Afdeling terecht gecorrigeerd.

Tot slot

Wij gaven eerder tips bij het formuleren van noodbevelen naar aanleiding van de Afdelingsuitspraken in Veldhoven en Rotterdam. Deze uitspraak voegt daaraan toe dat de Afdeling de burgemeester onder omstandigheden bevoegd acht om met een noodbevel de toegang tot een woning te ontzeggen en deze te sluiten. Zelfs als daarbij het grondrecht tot de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer beperkt wordt. Het noodbevel kan worden ingezet om gevolg te geven aan de positieve verplichting uit artikel 2 EVRM.

Bart Roozendaal en Mariëtta Buitenhuis

Meld u aan voor onze nieuwsbrieven