Inspanningsverplichtingen; neem ze serieus!
Gemeenten en ontwikkelaars sluiten met enige regelmaat overeenkomsten over onder meer gebiedsontwikkeling. Onderdeel van de afspraken is dan veelal dat de gemeente zich zal inspannen om de benodigde bestemmingswijziging door de procedure te loodsen. Dat is een serieuze verplichting. Ik wees daar al eerder op, zie onder meer deze en deze publicatie. 

Dat sprake is van een serieuze verplichting wordt bevestigd door de Hoge Raad in een recent arrest van 18 november 2016. In dit arrest laat de Hoge Raad het arrest van het Hof Den Haag van 27 januari 2015 in stand. 

Aansprakelijkheid voor eenvoudig te vermijden fouten
Uit de arresten, in samenhang bezien, kan worden afgeleid dat een gemeente in strijd handelt met haar inspanningsverplichting indien zij een eenvoudig te vermijden fout begaat. In het beoordeelde geval had de gemeente verzuimd tijdig akoestisch onderzoek te laten uitvoeren en om voorschriften in het bestemmingsplan op te nemen om te borgen dat strijdige bestemmingen naast elkaar konden bestaan.

Het Hof had overwogen:

In casu heeft de gemeente zich in de eerder genoemde brief van 20 mei 2009 op het standpunt gesteld dat afgeweken zou kunnen worden van de gewoonlijk gehanteerde richtafstanden, mede vanwege de verwachte tijdelijkheid van de situatie. Pas na de vaststelling van het bestemmingsplan door de raad heeft de gemeente de milieurapporten laten uitbrengen, waarop de Afdeling haar beslissing mede heeft doen steunen. Kennelijk heeft de gemeente pas toen de ernst van de situatie ingezien. Het hof acht deze aanpak van de gemeente onzorgvuldig, nu zij kennelijk bij de voorbereiding van de beslissing van de raad onvoldoende aandacht heeft gegeven aan de jurisprudentie en zelfs niet gealarmeerd is door de zienswijzen, die de mogelijk getroffen bedrijven hadden ingediend. Uit die zienswijzen viel af te leiden dat er serieuze milieuhinder gevreesd moest worden ten opzichte van de geprojecteerde woonbebouwing en dat hiervoor tijdig een oplossing gevonden moest worden. Partijen zijn het erover eens dat de onzorgvuldigheid in het besluit tot vaststelling van het bestemmingsplan betrekkelijk eenvoudig te vermijden zou zijn geweest. Dat wordt bevestigd door hetgeen de Afdeling dienaangaande overweegt en dat erop neerkomt dat de gemeente niet na maar voor de vaststelling van het plan akoestisch onderzoek had moeten laten doen en, gegeven de uitkomst daarvan, een eenvoudig bouwvoorschrift in het plan had moeten opnemen. Het ligt in de rede om aan te nemen dat de Afdeling het bestemmingsplan in stand zou hebben gelaten indien daarin een passend bouwvoorschrift zou zijn opgenomen. Daarna zou De Eylaenden aan het plan uitvoering hebben kunnen gaan geven, hetgeen nu niet het geval is geweest.

De gemeente heeft er zich ten verwere op beroepen dat uit de overeenkomst van partijen voor haar alleen een inspanningsverplichting voortvloeide. Dat is op zichzelf juist, maar dat verweer kan haar niet baten. Ook de inspanningen, waartoe zij zich verbonden had, diende zij met de nodige zorgvuldigheid uit te voeren, hetgeen onder meer inhield dat zij eenvoudig te vermijden fouten niet zou maken en dus, toegespitst op het onderhavige geval, tijdig akoestisch onderzoek zou laten doen en een passend bouwvoorschrift zou opnemen in de voorschriften van het bestemmingsplan. Door een en ander na te laten is de gemeente toerekenbaar tekortgeschoten in haar inspanningsverplichting jegens De Eylaenden. Zij dient dan ook op te komen voor de voor De Eylaenden daaruit voortgevloeide schade.

Kortom: een gemeente die een inspanningsverplichting op zich neemt, dient eenvoudig te vermijden fouten te voorkomen want anders dreigt aansprakelijkheid voor de schade die door de fout is ontstaan.

Exoneratie (uitsluiten aansprakelijkheid)
Om te voorkomen dat een gemeente bij fouten aansprakelijk is, nemen deze veelal bepalingen op in de gebiedsontwikkelingsovereenkomsten waarin de aansprakelijkheid wordt uitgesloten. Dat was ook in de door de Hoge Raad beoordeelde zaak het geval. In de overeenkomst was het volgende opgenomen:

De Gemeente zal niet aansprakelijk zijn voor de gevolgen in het geval dat zij in haar uitoefening van haar publieke functie besluiten moet nemen, zoals naar aanleiding van te honoreren zienswijzen, besluiten van hogere overheden, gewijzigde wet- en regelgeving, die afwijken van de uitgangspunten in deze overeenkomst en/of die niet ten voordele zijn van De Eylaenden, onverminderd de plicht tot overleg om in voorkomend geval met De Eylaenden tot een oplossing te komen die zo dicht als mogelijk komt bij de bedoeling van partijen met deze overeenkomst.

De gemeente beriep zich op voormelde bepaling maar ving bot bij het Hof en de Hoge Raad. De redengeving daarvoor is dat voormelde bepaling niet vrijwaart tegen aansprakelijkheid voor een tekortkoming in de nakoming. Gezien dit oordeel is de redactie van de bepaling van groot belang. Indien men daadwerkelijk alle aansprakelijkheid voor risico's in de bestemmingsplanprocedure wil uitsluiten, moet men dit ook expliciet bepalen en dat was met voormelde bepaling niet het geval.

Les voor de praktijk
Neem inspanningsverplichtingen serieus en vat deze niet te lichtvaardig op. Het is daarbij in de contractfase van belang duidelijk te bezien waar risico's thuishoren. Uitgangspunt zou enerzijds moeten zijn dat wie het voordeel van de ontwikkeling zal genieten ook het overgrote deel van het risico moet dragen. Anderzijds is voorstelbaar dat een gemeente zich niet kan vrijwaren voor opzet of grove schuld. Van eminent belang bij het voorgaande om heel erg duidelijke afspraken te maken omtrent aansprakelijkheidsbeperking en om niet te volstaan met een standaard gebruikt exoneratiebeding; een dergelijk beding kan namelijk wel eens blijken niet toereikend te zijn. 

Juridisch advies, bijstand van een advocaat of meer informatie?

Heeft u vragen over dit blog? Neem dan contact op met Egbert de Groot.